وصف تجریدی اسناد تجاری
سند تجاری
به اسنادی گفته می شود که قابلیت معامله و نقل و انتقال دارند و معرف طلبی برای دارنده خود در سر رسید کوتاه مدت هستند و از تشریفات و امتیازات قانونی و ویژه تبعیت می کنند . طبق این تعریف اسناد تجاری به برات ، چک و سفته محدود می شوند.
وصف تجریدی اسناد تجاری
وصف تجریدی اسناد تجاری یکی از ویژگی‌های مهم اسناد تجاری مانند چک، سفته و برات است. این ویژگی به این معناست که تعهد مندرج در سند تجاری مستقل از رابطه حقوقی و مبنای صدور آن است. به عبارتی، دارنده سند تجاری می‌تواند بدون توجه به علت ایجاد سند، به تعهدات مندرج در آن استناد کند و مطالبه وجه نماید. در اسناد تجاری، رابطه تعهد و سند از رابطه اصلی و اولیه که موجب صدور سند شده است، جدا و مستقل می‌شود. به همین دلیل، صادرکننده سند نمی‌تواند به روابط و توافقات قبلی استناد کند و از پرداخت تعهد مندرج در سند خودداری نماید.
اصل غیرقابل استناد بودن ایرادات که گاهی به آن وصف تجریدی اسناد تجاری نیز گفته می شود، بعنوان یکی از اصول مهم در اسناد تجاری است و به این معنا می باشد که صاحبان سند تجاری (امضا کنندگان سند) نمی توانند در برابر دارنده با حسن نیت، به روابط شخصی خود با دارنده یا دارندگان قبلی، استناد کند. در واقع ایراداتی که جنبه شخصی و خصوصی دارند در برابر دارنده با حسن نیت، قابل استناد نیست. البته ناگفته نماند که بر این اصل استثنائاتی نیز عنوان گردیده است.
- ایرادات مربوط به تعهدات اصولاً در مقابل دارندگان غیر مستقیم سند تجاری قابل استناد نمی باشد.
برای مثال: اگر «الف» چکی را صادر کند و به «ب» منتقل کند و «ب» نیز آن را به «ج» منتقل کند و سپس معامله اول فسخ شود «الف» می تواند در برابر شخص «ب» به فسخ معامله استناد کند و از پرداخت وجه چک امتناع کند اما در برابر شخص «ج» چنین حقی ندارد.
در نتیجه وصف تجریدی، نتیجه اصل غیر قابل استناد بودن ایرادات در برابر دارنده با حسن نیت است، در نتیجه سند تجارتی بعد از صدور و یا ظهر نویسی از رابطه پایه جدا شده و ایرادات در برابر دارنده غیر مستقیم قابل استناد نخواهد بود. مع الوصف اصل غیرقابل استناد بودن ایرادات در مقابل روابط خصوصی و شخصی قابل استناد نیست، مانند ایراد به اقاله، تهاتر، تقلب و…
آثار وصف تجریدی اسناد تجاری
- استقلال تعهد: تعهد ناشی از سند تجاری مستقل از علت و مبنای ایجاد آن است.
- حفظ حقوق دارنده نهایی: دارنده سند تجاری (به‌ویژه اگر حسن نیت داشته باشد) می‌تواند بدون توجه به روابط قبلی و اولیه، وجه سند را مطالبه کند.
- عدم امکان استناد به ایرادات: در برابر دارنده سند تجاری، صادرکننده نمی‌تواند به ایراداتی مانند عدم دریافت کالا، معیوب بودن کالا یا اختلافات دیگر استناد کند.
استثنائات وصف تجریدی
هرچند اصل بر وصف تجریدی اسناد تجاری است، اما در برخی موارد، صادرکننده می‌تواند به برخی ایرادات استناد کند:
- ایرادات مربوط به امضای جعلی یا جعل سند.
- ایرادات ناشی از عدم اهلیت صادرکننده (مثل صغر یا جنون).
- ایرادات ناشی از فقدان شرایط اساسی صحت معاملات (مثل اکراه یا اجبار).
- ایرادات در برابر دارنده بدحساب (دارنده‌ای که سوءنیت داشته باشد).
لذا ایراداتی که جنبه عینی دارند (مانند جعلی بودن سند، محجور بودن صادر کننده سند و امثالهم) در برابر همه قابل استناد است.
