دلال کیست و چه نقشی در معاملات دارد؟

تعریف دلال

دلالی کسی است که در مقابل اجرت واسطه انجام معاملاتی می شود. دلال برای شخصی به نام «آمر» که قصد انعقاد معاملاتی را دارد، طرف معامله پیدا می کند. از محسوس ترین اقسام دلالی می توان به دلالی معاملات املاک، معاملات خودرو و… اشاره کرد که اصولا در قالب بنگاه املاک یا خودرو مشغول به فعالیت هستند.

دلال در قانون تجارت نیز معرفی شده است. ماده 335 قانون تجارت در خصوص دلال بیان داشته است که: دلال کسی است که در مقابل اجرت واسطه انجام معاملاتی شده یا برای کسی که می‌خواهد معاملاتی نماید طرف معامله پیدا می‌کند.‌اصولاً قرارداد دلالی تابع مقررات راجع به وکالت است. (یعنی در موارد سکوت قانون تجارت راجع به دلالی، به قواعد قانون مدنی راجع به وکالت رجوع می کنیم.)

دلال در معاملات چه نقشی دارد؟

می توان گفت دلالی، با تفاوت های اساسی شبیه به نمایندگی است. یکی از ایت تفاوت ها در بحث موضوع انعقاد عمل حقوقی است زیرا موضوع دلالی انعقاد عمل حقوقی نمی باشد بلکه انجام امرى غیرحقوقی و مادی، یعنی پیدا کردن طرف معامله است. دلال فقط واسطه می شود تا رضایت دو طرف معامله را جهت انعقاد قرارداد جلب کند. اما بعد از حصول رضایت، قرارداد به طور مستقیم توسط آمر و طرف مقابل انشاء می شود. اما باید توجه داشت که آمر می تواند، به دلال نمایندگی برای انعقاد قرارداد بدهد.

اوصاف دلالی

ماده 353 قانون تجارت بیان داشته است که: «دلالی معاملات ممنوعه اجرت ندارد.» چراکه چنین دلالی به دلیل نامشروع بودن موضوع معامله، باطل است. به استناد ماده 335 قانون تجارت می توان گفت که دلالی عقدی معوض است؛ زیرا دلال در ازای اجرت، به دلالی می پردازد. همچنین دلالی یک عقدی رضایی است چون برای انعقاد آن شرایط شکلی خاصی مقرر نشده است. همچنین دلالی یک عقد عهدی، جایز و اذنی می باشد.

نکته: ممکن است طرفین برای قرارداد دلالي مدت تعیین کنند. در این صورت با انقضای مدت، دلالی منحل خواهد شد.

پروانه دلالی

تصدی به هر نوع دلالی منوط به داشتن پروانه است؛ یعنی اگر دلالی مستمر و در قالب بنگاه انجام شود، نیاز به اخذ پروانه دارد.

اجرت دلال

گفتیم که دلالی عقدی معوض است. از همین رو لازم است که به دلآل اجرت پرداخت شود. باید توجه داشت که دلال نمی‌تواند حق دلالی را مطالبه کند مگر در صورتی که معامله به راهنمایی یا وساطت او تمام شده باشد اما طرفین می توانند خلاف آن توافق کنند.

نکته: دلال نمی تواند از انجام تعهدات دلالي امتناع کند تا ابتدا اجرت را دریافت کند.

نکته: اگر معامله به صورت عقد معلق منعقد شود، دلال وقتی می تواند اجرت دریافت کند که معلق عليه (شرط تعلیقی) حاصل شده باشد. مثلا اگر معامله، معلق به بلامعارض بودن ملی منعقد شود و بعد معلوم شود که ملک معارض داشته، دلال حقی بر اجرت دلالی ندارد.

اگر معامله فسخ شود، دلال باید اجرت را پس دهد؟

خیر. مستند به ماده 352 قانون تجارت: در صورتی که معامله به رضایت طرفین یا به واسطه یکی از خیارات قانونی فسخ بشود حق مطالبه دلالی از دلال سلب نمی‌شود‌مشروط بر اینکه فسخ معامله مستند به دلال نباشد.

حق الزحمه دلال با کیست؟

مستند به ماده 354 قانون تجارت: حق‌الزحمه دلال به عهده طرفی است که او را مامور انجام معامله نموده مگر اینکه قرارداد خصوصی غیر این ترتیب را مقرر بدارد.

اگر هر دو طرف معامله به دلال ماموریت داده باشند چطور؟

اگر هر دو طرف قرارداد به دلال مأموریت داده باشند، هریک باید اجرت دلالی را حسب توافقی که با دلال دارد، بپردازد و اگر توافقی در میان نباشد، به میزان تعرفه و اگر تعرفه خاصی نیز وجود نداشته باشد، هریک باید اجرت المثل عمل دلال را بالنسبه بپردازد.

نکته: موارد فوق که درباره اجرت دلال بیان شد را طرفین می توانند بر خلاف آن توافق کنند. البته طبق ماده ۱۲ قانون راجع به دلالان در مواردی که اجرت دلال دارای تعرفه رسمی است، نمی توان اجرتی بیش از آن تعیین کرد و توافق نسبت به مبلغی بیش از تعرفه، باطل است.

اگر دلال به نفع طرف مقابل اقدام کند

اگر دلال برخلاف وظیفه خود نسبت به کسی که به او ماموریت داده به نفع طرف دیگر معامله اقدام نماید و یا برخلاف عرف تجارتی‌محل از طرف مزبور وجهی دریافت و یا وعده وجهی را قبول کند مستحق اجرت و مخارجی که کرده نخواهد بود به علاوه محکوم به مجازات مقرر‌برای خیانت در امانت خواهد شد.

مخارج دلالی با کیست؟

در دلالی برخلاف حق العمل کاری، مخارج انجام مأموریت با خود دلال است. مانند هزینه آگهی های برنامه هایی مثل دیوار، شیپور یا حتی روزنامه که دلال برای پیدا کردن طرف معامله منتشر نموده است، چه معامله موضوع دلالی منعقد شده یا نشده باشد. البته می توان خلاف این قاعده توافق کرد و خود آمر هزینه ها را برعهده بگیرد. همچنین زمانی  که عرف مخارج دلالی را بر عهده آمر بداند هزینه با آمر می باشد.