مجازات معاون و مباشر در شروع به جرم خیانت در امانت
سوالی که به آن پاسخ می دهیم: «علی»، «امیر» را به ارتکاب جرم خیانت در امانت (با مجازات قانونی سه ماه تا یک سال و نیم حبس) تحریک می کند. «امیر» پس از شروع جرم خیانت در امانت دستگیر می شود. «علی» و «امیر» به ترتیب به مجازات چه جرمی محکوم می شوند؟
منظور از شروع به جرم
شروع به جرم در حقوق کیفری به معنای آغاز اعمال اجرایی یک جرم است، بدون آنکه جرم به‌طور کامل محقق شده باشد. در این وضعیت، فرد قصد ارتکاب جرم را داشته و اقدامات مقدماتی یا بخشی از اعمال اجرایی جرم را انجام داده، اما به دلایلی خارج از اراده او جرم تکمیل نشده است. قانونگذار در ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی شروع به جرم را اینگونه تعریف کرده است:
ماده 122 قانون مجازات اسلامی:
هر کس قصد ارتکاب جرمی کرده و شروع به اجرای آن نماید، لکن به واسطه عامل خارج از اراده او قصدش معلق بماند، به شرح زیر مجازات می‌شود:
الف- در جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات، حبس دائم یا حبس تعزیری درجه یک تا سه است به حبس تعزیری درجه چهار
ب – در جرائمی که مجازات قانونی آنها قطع عضو یا حبس تعزیری درجه چهار است به حبس تعزیری درجه پنج
پ – در جرائمی که مجازات قانونی آنها شلاق حدی یا حبس تعزیری درجه پنج است به حبس تعزیری یا شلاق یا جزای نقدی درجه شش
تبصره- هرگاه رفتار ارتکابی، ارتباط مستقیم با ارتکاب جرم داشته، لکن به جهات مادی که مرتکب از آنها بی اطلاع بوده وقوع جرم غیرممکن باشد، اقدام انجام شده در حکم شروع به جرم است.
شرایط تحقق شروع به جرم:
وجود قصد مجرمانه:
مرتکب باید قصد انجام جرم را داشته باشد. اگر فردی بدون قصد مجرمانه اعمالی را انجام دهد، حتی اگر آن اعمال به‌طور عینی به جرم نزدیک باشند، شروع به جرم محسوب نمی‌شود.
انجام اقدامات اجرایی:
اقدامات فرد باید وارد مرحله اجرای جرم شده باشد و از اقدامات صرفاً آمادگی یا مقدماتی فراتر رفته باشد. مثلاً خرید ابزار سرقت (مثل طناب و ماسک) معمولاً به‌عنوان اقدامات مقدماتی در نظر گرفته می‌شود و شروع به جرم تلقی نمی‌شود. اما ورود به خانه برای سرقت، حتی اگر سرقت کامل نشود، شروع به جرم است.
عدم تحقق جرم به دلایلی خارج از اراده مرتکب:
جرم باید به دلایل خارج از کنترل مرتکب تکمیل نشده باشد. برای مثال: شخصی که وارد خانه می‌شود تا سرقت کند اما پیش از برداشتن اموال توسط پلیس دستگیر می‌شود. یا کسی که قصد قتل دارد اما تیر او به هدف نمی‌خورد.
در نتیجه آنچه از موارد مذکور می توان دریافت کرد آن است که شروع به جرم زمانی محقق می‌شود که شخص با قصد مجرمانه اقدام به انجام اعمال اجرایی جرم کند اما به دلایلی خارج از اراده او، جرم کامل نشود. این وضعیت به‌عنوان یک مرحله مجرمانه مستقل در نظر گرفته می‌شود و می‌تواند با مجازات قانونی مواجه شود.
خیانت در امانت
خیانت به معنای پیمان شکنی و نقض عهد می باشد. خیانت در امانت یکی از جرایمی است که موجب ضرر به اموال اشخاص می شود به این صورت که مالی به دیگری سپرده شده یا برای منظور مشخصی در اختیار فردی قرار گیرد اما امانت دار ان را به ضرر امانت گذار مصرف یا مفقود کند یا علی رغم مطالبه آن مال را باز نگرداند. به عبارت دیگر خیانت در امانت به معنای سوءاستفاده یا تصرف غیرمجاز در اموال یا اشیایی است که به‌صورت امانی نزد شخص سپرده شده است. در این جرم، شخصی که مال یا شیء به او سپرده شده، برخلاف تعهد یا توافق، آن را به ضرر مالک یا سپارنده تصرف، استعمال، یا تلف می‌کند. در قانون مجازات اسلامی، خیانت در امانت از جمله جرایم مالی و جرایم علیه اموال و مالکیت است. برای تحقق این جرم، وجود عناصر قانونی، مادی، و معنوی ضروری است.
خیانت در امانت از جرایم مهمی است که برای تحقق آن باید سپردن مال به‌صورت قانونی و رضایت‌آمیز انجام شده باشد و امین با سوءنیت به ضرر مالک عمل کند. این جرم برای حفظ اعتماد عمومی در معاملات و روابط اجتماعی، مورد تأکید قوانین کیفری است.
مجازات خیانت در امانت
وفق ماده ٦٧٤ قانون تعزیرات و تبصره الحاقی ماده ١٠٤ قانون مجازات اسلامی، جرم خیانت در امانت داراي تا ١ ماه حبس تعزیري بوده و جرم تعزیري درجه شش محسوب می گردد.
ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده [اصلاحی ۱۳۹۹/۰۲/۲۳]-):
هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنابراین بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه محکوم خواهد شد.
مجازات شروع به جرم خیانت در امانت
بنابر بندهاي سه گانه ماده ١٢٢ قانون مجازات اسلامی شروع به جرایم با مجازات حبس تعزیري درجه شش مورد جرم انگاري قرار گرفته نشده و مجازاتی را در پی ندارد. و شروع به جرم تنها در مورد جرایم مندرج در بندهاي سه گانه ماده ١٢٢ قانون مجازات اسلامی و موارد مصرح قانونی قابل مجازات است.
ماده ۱۲۲ قانون مجازات اسلامی:
هرکس قصد ارتکاب جرمی کرده و شروع به اجرای آن نماید، لکن به واسطه عامل خارج از اراده او قصدش معلق بماند، به شرح زیر مجازات می‌شود:
الف- در جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات، حبس دائم یا حبس تعزیری درجه یک تا سه است به حبس تعزیری درجه چهار
ب – در جرائمی که مجازات قانونی آنها قطع عضو یا حبس تعزیری درجه چهار است به حبس تعزیری درجه پنج
پ – در جرائمی که مجازات قانونی آنها شلاق حدی یا حبس تعزیری درجه پنج است به حبس تعزیری یا شلاق یا جزای نقدی درجه شش
تبصره- هرگاه رفتار ارتکابی، ارتباط مستقیم با ارتکاب جرم داشته، لکن به جهات مادی که مرتکب از آنها بی اطلاع بوده وقوع جرم غیرممکن باشد، اقدام انجام شده در حکم شروع به جرم است.
نتیجه گیری و پاسخ به مسئله
سوال ابتدایی ما به شرح ذیل بود:
«علی»، «امیر» را به ارتکاب جرم خیانت در امانت (با مجازات قانونی سه ماه تا یک سال و نیم حبس) تحریک می کند. «امیر» پس از شروع جرم خیانت در امانت دستگیر می شود. «علی» و «امیر» به ترتیب به مجازات چه جرمی محکوم می شوند؟
با توجه به مواد فوق الذکر بخصوص ماده 122 قانون مجازات اسلامی که شروع به جرایم با مجازات حبس تعزیري درجه شش مورد جرم انگاري قرار گرفته نشده و مجازاتی را در پی ندارد، لذا در پاسخ به سوال و مسئله ایی که مطرح گردید باید گفت که نه رفتار امیر که اقدام به شروع به جرم نموده و نه رفتار شخص علی که مرتکب معاونت در شروع به جرم خیانت در امانت شده است داراي مجازات نمی باشند.
