مالکیت ما فی الذمه به چه معناست؟

مفهوم مالکیت ما فی الذمه

مالکیت ما فی الذمه به معنای مالک شدن یک شخص بر چیزی که از قبل بر ذمه (عهده) او قرار داشته است می‌باشد. به عبارتی، در این وضعیت، دینی که بر عهده شخص وجود دارد، به دلیل شرایطی خاص، به خودش منتقل می‌شود و در نتیجه آن دین از بین می‌رود. فرض کنید فرزندی به پدر خود مبلغی بدهکار است و قبل از ادای دین، پدر فوت می کند. در این حالت مدیون که پسر متوفی است، وارث متوفی خواهد بود و از اموال او و از جمله مبلغ مورد نظر ارث خواهد برد. در نتیجه پسر به پدر به دلیل دینی که داشته است مدیون بوده و به دلیل وراثت، طلبکار از همان دین می‌شود. در نهایت اینکه چون شخص نمی‌تواند از خود طلبکار باشد، در نتیجه دین ساقط می‌شود. در این خصوص ماده 300 قانون مدنی بیان داشته است که :

ماده 300 قانون مدنی : اگر مدیون مالک مافی‌الذمه خود گردد ذمه او بری می‌شود. مثل اینکه اگر کسی به مورث خود مدیون باشد، پس از فوت مورث دین او‌ نسبت به سهم‌الارث ساقط می‌شود.

مالکیت ما فی الذمه زمانی به وجود می‌آید که دین یا تعهدی که بر عهده شخص قرار دارد، به خودش منتقل شود. در نتیجه این انتقال، دین ساقط می‌شود چون شخص نمی‌تواند هم طلبکار و هم بدهکار خود باشد.

مثال‌های مالکیت ما فی الذمه

ارث: اگر پدر به فرزندش بدهکار باشد و پس از فوت پدر، فرزند تمام اموال او (شامل طلب خود از پدر) را به ارث ببرد، طلب فرزند از پدر به خودش منتقل می‌شود و این دین از بین می‌رود.

وحدت داین و مدیون: اگر طلبکار و بدهکار یک نفر شوند، مثلاً شخص طلب خود را به بدهکار هبه (بخشش) کند، دین ساقط می‌شود؛ چرا که طلب و بدهی در یک نفر جمع شده است.

ابراء: در صورتی که طلبکار، بدهی را از ذمه بدهکار ابراء کند (ببخشد)، در واقع طلب به خود بدهکار بازمی‌گردد و مالکیت ما فی الذمه محقق می‌شود.

چند نکته

•  مالکیت ما فی‌الذمه، از جمله اسباب سقوط تعهدات است
•  مالكيت ما في الذمه ممکن است ناشی از یک عمل حقوقی با واقعه حقوقی باشد، مانند هبه دائن به مدیون یا فوت مورثی که از وارث خود طلبکار است.
•  برای تحقق مالکیت ما فی الذمه لازم است که اتحاد دو وصف طلبکار و بدهکار در یک شخص وجود داشته باشد
•  برای تحقق مالکیت ما فی الذمه جمع آمدن در یک دارایی شرط است.

حسین جواهری

شماره تماس مستقیم جهت انعقاد وکالت: 09127111049