حق انتفاع چیست ؟
مقدمه
مالکیت کامل ترین حق عینی است که یک انسان می تواند نسبت به یک چیز داشته باشد، و حق انتفاع از شاخه ها و توابع مالکیت می باشد. می توان گفت حق انتفاع عبارت از حقی است که به موجب آن شخص می تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد استفاده کند.
ماده 30 قانون مدنی به همین موضوع اشاره دارد. این ماده مقرر داشته : هر مالکی نسبت به مایملک خود حق همه گونه تصرف و انتفاع دارد مگر در مواردی که قانون استثناء کرده باشد همچنین بر اساس ماده 31 قانون مدنی، هیچ مالی را از تصرف صاحب آن نمی توان بیرون کرد مگر به حکم قانون. تحقیق حاضر به صورت توصیفی-تحلیلی و با هدف بررسی حق انتفاع و اقسام آن در نظام حقوقی ایران انجام پذیرفته است.
- ماده 30 قانون مدنی : هر مالکی نسبت به مایملک خود حق همه گونه تصرف و انتفاع دارد مگر در مواردی که قانون استثناء کرده باشد.
- ماده 31 قانون مدنی : هیچ مالی را از تصرف صاحب آن نمی‌توان بیرون کرد مگر به حکم قانون.
انتفاع در لغت
كلمه “انتفاع” از ريشه “نفع” مأخوذ گرديده و معناي لغوي آن “بهره بردن شدن و سود جستن” است. با توجه به معنی لغوی و مالکیت می توان گفت حق انتفاع در حقوق بدين مفهوم است كه شخصي اجازه ميدهد كه شخص يا اشخاص ديگر ملك و يا مال او را در اختيار گرفته و از آن استفاده كنند بي آنكه مالك آن ملك محسوب گردند.
حق انتفاع چیست
گاه ممكن است شخصی مايل باشد كه ملك خود را جهت استفاده در اختيار اشخاص ديگر قرار دهد، بي آنكه مالكيت آن را به افراد مزبور منتقل کند. قانون اين حق را تحت عنوان”حق انتفاع”به رسميت شناخته و بر آن آثار حقوقي متنوعي را مترتب ساخته است. حق انتفاع در واقع حق بهره مندي و حق استفاده از منافع اموال غيرمنقول (املاك) و منقول می باشد كه با استفاده از مال مذكور بقاء آن متصور باشد. اين حق مجزا از حق مالكيت مورد توجه قانون قرارگرفته و البته در شرع نيز به تبع تعارف اجتماعي آن، مورد تنفيذ و تأييد واقع شده است.
به بیانی ساده حق انتفاع حق استفاده کردن از مال دیگری یا مالی ست که مالک خاص ندارد.. این حق معمولا به موجب قرارداد یا به صورت اجازه به افراد داده میشود. توجه داشته باشید که مال هم می تواند مالک داشته باشد و هم نداشته باشد. فردی که از مال دیگری استفاده میکند را منتفع می نامند. گاهی حق انتفاع در اثر قرارداد دیگری برای منتفع ایجاد می شود. به عنوان مثال پدر خانواده اموالش را به اعضای خانواده میبخشد و حق انتفاع از آن را تا پایان عمرش برای خود حفظ می کند. همچنین مالک ممکن است در قبال حق انتفاع پولی بگیرد یا به طور مجانی آن را به دیگری واگذار کند.
همچنین منافع يك ملك ممكن است داراي تنوع متعددي باشد. مثلاً منافع يك آپارتمان استفاده از آن به عنوان محل سكونت اشخاص می باشد و منافع يك باغ علاوه بر امكان سكونت، ثمرات اشجار و همچنين زراعت در آن، باشد..
تعریف حق انتفاع در قانون
ماده ۲۹ قانون مدنی مقرر می دارد : « ممکن است اشخاص نسبت به اموال علاقه های ذیل را دارا باشند:
مالکیت (اعم از عین یا منفعت)
حق انتفاع
حق ارتفاق به ملک غیر
ماده ۴۰ قانون مدنی در تعریف حق انتفاع اعلام داشته است که:«حق انتفاع عبارت از حقی است که بموجب آن شخص می تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد استفاده کند.» به طور مثال شخصی به برادر نیازمند خود اجازه دهد برای مدتی معلوم یا نامعلوم در ملک وی سکونت نموه و از منافع آن استفاده کند که در این رابطه برادر نیازمند صرفاً «حق بهره برداری و انتفاع» از ملک ایجاد شده و «مالکیتی» برای ایشان نسبت به منافع ایجاد نخواهد شد و به همین دلیل است که منتفع حق انتقال و واگذار منقعت مال را به دیگری ندارد. حق انتفاع از نظر قانون و نوع قرارداد به چند دسته تقسیم می شوند که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد.
تقسیم بندی حق انتفاع
الف) حق سکنی
در صورتي كه منافع ملك براي سكونت در اختيار ديگري قرار داده شود، حق انتفاع واگذار شده را “حق سكني” [سُ كْ نا] مي گویند.
سکنی اعم از رقبى و عمرى است. البته این در صورتى است که در متن عقد لفظ سکنى به کار رفته باشد، مانند آنکه مالک بگوید: سکونت این خانه، تا من زنده‌ام از آن تو باشد؛ اما اگر لفظ به کار رفته در عقد، رقبى یا عمرى باشد، عقد، سکنى نامیده نمى‌شود، بلکه بر آن تنها عمرى یا رقبى اطلاق می شود.
به بیانی ساده تر حق انتفاعی که موضوعش خانه و محل سکونت باشد را حق سکنی می گویند. حق سکنی ممکن است برای مدت معین یا به مدت عمر مالک، منتفع ویا شخص ثالث یا به طور مطلق برای منتفع برقرار شود.
ب) حق رقبی
در لغت : واژه “رقبي” هم خانواده “رَقَبِه” بوده و در لغت عرب به معناي چيزي می باشد كه داراي حيطه و محيط است و به عبارت ديگر احصاء شده است. در اصطلاح براي قطعه زمين مشخص استعمال می شود.
در حقوق: حق انتفاعی است که از طرف مالک برای مدت معینی برقرار می شود. مثلا مالک میگوید حق انتفاع از این ملک را برای مدت پنج سال به حسین جواهری واگذار کردم در اين صورت از حق انتفاع مذكور بعنوان “حق رقبي” [رُ قْ با] ياد مي شود..
ج) حق عمری
حق انتفاعی است که به مدت عمر مالک یا شخص منتفع یا شخص دیگری به فرد واگذار می شود. اگر حق انتفاع برای مدت عمر مالک باشد با فوت مالک از بین خواهد رفت و منتفع دیگر نمی تواند از آن استفاده کند ولی اگر حق انتفاع به مدت عمر شخص دیگری باشد، فوت مالک تاثیری در حق انتفاع نخواهد داشت در اين صورت حق انتفاع واگذار شده را “حق عمري” [عُ مْ را] مي نامند..
د) حبس مطلق: حق انتفاعی است که به طور مطلق و بدون ذکر مدت به فرد منتفع واگذار می شود. در این صورت مالک هرگاه بخواهد می تواند از حق انتفاعی که واگذار کرده است، رجوع کند و انصراف دهد. در هر صورت این حق تنها تا زمان فوت مالک باقی است و بعد از آن از بین میرود.
رجوع از حق عمری و رقبی
در حق عمری و حق رقبی مالک نمی تواند قبل از موعدهای اشاره شده یعنی تا فوت شخص معین شده در عمری و مدت معین در رقبی از حقی که اعطا کرده است رجوع کند و منصرف شود. اما در حبس مطلق مالک می تواند هرگاه که بخواهد حق انتفاع را از دیگری سلب کند.
اموالی که می توان به منتفع واگذار شود
مالی که برای استفاده به منتفع واگذار می شود نباید با استفاده کردن از بین برود؛ مثلا نمی توان نسبت به خوراکی حق انتفاع برقرار کرد چرا که فرد باید بتواند مدتی از مال استفاده کند و مجددا اصل آن را به مالک برگرداند.
نکته: موضوع حق حتما باید به طرف مقابل داده شود. یعنی تا زمانی که مالک مال را به منتفع ندهد، هیچ حقی برای منتفع ایجاد نخواهد شد.
سوء استفاده از مال توسط منتفع
منتفع نباید از مالی که برای استفاده کردن به او سپرده شده است، سوءاستفاده کند. یعنی از مال استفاده ای کند که خلاف منظور مالک یا عرف است. به طور مثال در خانه ای که برای سکونت به فرد سپرده شده، حیوانات اهلی یا وحشی نگهداری کند.
مسئولیت خسارت وارده بر اصل مال
منتفع باید از از اصل مال محافظت کند و اگر بر اثر عدم مواظبت منتفع، مال از بین برود یا معیوب شود، منتفع مسئول خسارت های مالک خواهد بود. اما اگر منتفع در از بین رفتن مال تقصیری نکرده باشد، مسئولیتی ندارد.
ایجاد مانع در تصرف منتفع
مالک همچنین نمیتواند مانع تصرفات منتفع شود. مثلاً در مدتی که منتفع حق انتفاع دارد نباید مال را اجاره دهد.
هزینه لازم مال مورد انتفاع با کیست؟
کلیه مخارج لازم برای حفظ مال به عهدهی مالک است؛ نظیر هزینه تعمیر سقف اتاقها و جلوگیری از ریزش دیوارها و …
فروش ملک دارای مستاجر (حق انتفاع)
اگر مالک خانه ای را که برای انتفاع به حسین جواهری سپرده است را به محمد علیزاده بفروشد، حق انتفاع حسین جواهری تا پایان مدتی که مقرر شده است باقی می ماند و لطمه ای نمیخورد. اما اگر محمد علیزاده از اینکه حق انتفاع خانه برای حسین جواهری است اطلاع نداشته باشد میتواند معاملهاش با مالک قبلی را فسخ کند.
مواردی که حق انتفاع از بین می رود
صاحب حق از حقی که به او داده شده است بگذرد. مثلا حسین جواهری بگوید که من دیگر نمیخواهم از خانه استفاده کنم.
مال موضوع حق از بین برود. مثلا خانه ایی که برای سکونت به حسین سپرده شده است تخریب شود.
اگر مالک در قرارداد انتفاع برای خود حق فسخ پیشبینی کرده باشد
اگر ملکیت مال به خود شخص منتفع واگذار شود.
در حق انتفاع عمری شخص مدنظر در قرارداد انتفاع فوت کند
در حق انتفاع رقبی مدت مشخص شده سپری شود
مالک در حبس مطلق از حقی که به منتفع داده است رجوع کند.
با تشکر از سایت خوبتون
سلامت باشید
باسلام
درصورتی که منتفع مال را بفروشد و معامله فضولی تایید و فسخ شود ، منتفع می تواند برای ایام تصرف اجرت المثل مطالبه کند یا شرایط خاصی دارد؟
با سلام. سوال شما با پست مغایرت دارد. لطفا از طریق لینک زیر از طریق دپارتمان “علمی و مشاوره” سوال خود را ارسال نمائید.
ارتباط با واحد علمی و مشاوره