دلال کیست و چه نقشی در معاملات دارد؟
تعریف دلال
دلال به فرد یا نهادی گفته میشود که به‌عنوان واسطه بین خریدار و فروشنده عمل میکند. هدف اصلی دلال‌ها تسهیل انجام معاملات است، و آنها معمولاً در ازای خدماتی که ارائه می‌دهند، کارمزد یا حق‌الزحمه دریافت می‌کنند. در واقع دلالی کسی است که در مقابل اجرت واسطه انجام معاملاتی می شود. دلال برای شخصی به نام «آمر» که قصد انعقاد معاملاتی را دارد، طرف معامله پیدا می کند. از محسوس ترین اقسام دلالی می توان به دلالی معاملات املاک، معاملات خودرو و… اشاره کرد که اصولا در قالب بنگاه املاک یا خودرو مشغول به فعالیت هستند. دلال در ماده 335 قانون تجارت نیز معرفی شده است.
ماده 335 قانون تجارت: در خصوص دلال بیان داشته است که: دلال کسی است که در مقابل اجرت واسطه انجام معاملاتی شده یا برای کسی که میخواهد معاملاتی نماید طرف معامله پیدا میکند.اصولاً قرارداد دلالی تابع مقررات راجع به وکالت است.
- (یعنی در موارد سکوت قانون تجارت راجع به دلالی، به قواعد قانون مدنی راجع به وکالت رجوع می کنیم.)
دلال در معاملات چه نقشی دارد؟
نقش اصلی دلال همان است که قانون بیان نموده؛ یعنی شخصی که در مقابل اجرت واسطه انجام معاملاتی شود یا برای کسی که میخواهد معاملاتی نماید طرف معامله پیدا کند. هدف اصلی دلال تسهیل فرآیند معامله بین خریدار و فروشنده است که بابت آن نیز اجرت دریافت می کند. به طور عام، نقش دلال می‌تواند به چند جنبه تقسیم شود:
1. واسطه‌گری بین طرفین معامله
- دلال با برقراری ارتباط میان خریدار و فروشنده، به کاهش فاصله اطلاعاتی و تسهیل روند مذاکره کمک میکند. این امر به‌ویژه در معاملاتی که طرفین یکدیگر را نمی‌شناسند یا از شرایط بازار بی‌اطلاع هستند، بسیار مهم است.
2. ارائه اطلاعات و مشاوره
- دلال‌ها اطلاعات مفیدی درباره شرایط بازار، قیمت‌های رایج، روندهای اقتصادی و ویژگی‌های محصول یا خدمت ارائه می‌دهند. این اطلاعات به خریداران و فروشندگان کمک میکند تصمیم‌گیری بهتری داشته باشند.
3. صرفه‌جویی در زمان و هزینه
- دلال با استفاده از شبکه و تجربه خود می‌تواند طرفین معامله را سریع‌تر به هم متصل کند. این کار باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌های جست‌وجوی طرف مناسب میشود.
4. مدیریت اسناد و فرآیند معامله
- در بسیاری از معاملات، دلال‌ها وظیفه مدیریت اسناد و مدارک، نظارت بر روند معامله و اطمینان از صحت قانونی آن را بر عهده دارند.
5. کاهش ریسک معامله
- دلال به‌عنوان یک حرفه‌ای، می‌تواند با شناخت شرایط قانونی و اقتصادی، ریسک‌های مرتبط با معامله را کاهش دهد. برای مثال، در معاملات املاک، دلال می‌تواند اصالت ملک و مالکیت فروشنده را بررسی کند.
6. ایجاد رقابت و شفافیت
- دلال با دسترسی به شبکه گسترده‌ای از خریداران و فروشندگان، امکان مقایسه و رقابت را فراهم میکند. این امر می‌تواند به کاهش سوءاستفاده‌های احتمالی و شفافیت بیشتر کمک کند.
می توان گفت دلالی، با تفاوت های اساسی شبیه به نمایندگی است. یکی از این تفاوت ها در بحث موضوع انعقاد عمل حقوقی است زیرا موضوع دلالی انعقاد عمل حقوقی نمی باشد بلکه انجام امرى غیرحقوقی و مادی، یعنی پیدا کردن طرف معامله است. دلال فقط واسطه می شود تا رضایت دو طرف معامله را جهت انعقاد قرارداد جلب کند. اما بعد از حصول رضایت، قرارداد به طور مستقیم توسط آمر و طرف مقابل انشاء می شود. اما باید توجه داشت که آمر می تواند، به دلال نمایندگی برای انعقاد قرارداد بدهد.
به استناد ماده 335 قانون تجارت می توان گفت که دلالی عقدی معوض است؛ زیرا دلال در ازای اجرت، به دلالی می پردازد. همچنین دلالی یک عقدی رضایی است چون برای انعقاد آن شرایط شکلی خاصی مقرر نشده است. همچنین دلالی یک عقد عهدی، جایز و اذنی می باشد.
نکته: ممکن است طرفین برای قرارداد دلالي مدت تعیین کنند. در این صورت با انقضای مدت، دلالی منحل خواهد شد.
دلالی در اموال ممنوعه
معامله ممنوعه به هر نوع معامله‌ای گفته میشود که بر اساس قوانین یا مقررات یک کشور یا نظام حقوقی، انجام آن غیرقانونی، غیرمجاز یا غیراخلاقی تلقی شود. چنین معاملاتی ممکن است به دلایل مختلفی ممنوع شوند.مانند معامله مواد مخدر، معامله کالاهای قاچاق، معامله اعضای بدن انسان و … ماده 353 قانون تجارت بیان داشته است که: «دلالی معاملات ممنوعه اجرت ندارد.» چراکه چنین دلالی به دلیل نامشروع بودن موضوع معامله، باطل است.
ماده 353 قانون تجارت: دلالی معاملات ممنوعه اجرت ندارد.
پروانه دلالی
تصدی به هر نوع دلالی منوط به داشتن پروانه است؛ یعنی اگر دلالی مستمر و در قالب بنگاه انجام شود، نیاز به اخذ پروانه دارد. پروانه دلالی یک مجوز رسمی است که به افراد یا شرکت‌ها اجازه می‌دهد به‌طور قانونی به فعالیت‌های واسطه‌گری یا دلالی در یک زمینه خاص بپردازند. این پروانه معمولاً توسط نهادهای دولتی، صنفی یا نظارتی مرتبط با حوزه فعالیت دلالی صادر میشود و داشتن آن نشان‌دهنده اعتبار، صلاحیت و پایبندی دلال به قوانین و مقررات است. پروانه دلالی ابزاری برای قانون‌مند کردن فعالیت‌های واسطه‌گری و حمایت از مشتریان است. افراد یا شرکت‌هایی که به‌دنبال فعالیت در این حوزه‌ها هستند، باید با قوانین مرتبط آشنا شوند و برای دریافت پروانه اقدام کنند تا از اعتبار و اعتماد مشتریان برخوردار شوند و از مشکلات قانونی جلوگیری کنند.
ماده 9 قانون راجع به دلالان (اصلاحی 1399/11/08): هر کس که بدون اخذ پروانه بشغل دلالی مشغول گردد و یا قبل از انقضاء ممنوعیت به دلالی اشتغال ورزد به حبس تأدیبی از شش ماه تا دو سال با به غرامت از 25/000/000 تا 100/000/000ریال محکوم خواهد شد.
اهداف صدور پروانه دلالی
- نظارت و کنترل فعالیت‌ها: صدور پروانه دلالی به دولت و نهادهای مربوطه امکان می‌دهد بر فعالیت‌های دلالان نظارت داشته باشند و از سوءاستفاده یا تخلف جلوگیری کنند.
- حفظ حقوق مشتریان: دلالان دارای پروانه ملزم به رعایت قوانین و مقررات هستند، بنابراین حقوق مشتریان و شفافیت در معاملات تضمین میشود.
- اطمینان از صلاحیت حرفه‌ای: اعطای پروانه به کسانی انجام میشود که دانش و تجربه کافی در حوزه مربوطه داشته باشند.
- جلوگیری از فعالیت‌های غیرقانونی: با الزام به اخذ پروانه، از فعالیت دلال‌های بدون مجوز یا غیراخلاقی جلوگیری میشود
شرایط اخذ پروانه دلالی
پروانه دلالی با رعایت احتیاجات محلی فقط به اشخاصی داده میشود که دارای شرایط زیر باشند:
- داشتن بیست و پنج سال تمام و انجام خدمت وظیفه یا داشتن گواهینامه معافیت یا آماده به خدمت.
- تابعیت ایران.
- داشتن گواهی نامه سال ششم ابتدائی و یا دادن امتحانی برابر آن.
- داشتن اطلاعات فنی متناسب با اموری که عهده دار دلالی آنها هستند.
- عدم شهرت به نادرستی.
- نداشتن محکومیت بارتکاب جنایت و ورشکستگی به تقصیر و کلاه برداری و خیانت در امانت و سرقت به گواهی مقامی که وزارت دادگستری معین میکند.
- دادن وجه الضمانه یا ضمانت نامه یا وثیقه
- کسانی که دو سال قبل از اجرای این قانون به شغل دلالی اشتغال داشته و فاقد شرط سوم این ماده باشند باید در موقع دریافت پروانه متعهد شوند که در ظرف دو سال گواهی نامه امتحانات نهائی آموزش سالمندان را بیآورند و الا پروانه آنها تجدید نخواهد شد.
- کسانی که در تاریخ اجرای این قانون ده سال پیشینه دلالی داشته و سن آنها از 45 سال کمتر نباشد از شرط سوم این ماده و این تبصره معاف خواهند بود.
مزایا پروانه دلالی برای طرفین معامله
همانطور که بیان شد، یکی از شرایط اخذ پروانه دلالی دادن وجه الضمانه یا ضمانت نامه یا وثیقه است. مطابق ماده 3 قانون راجع به دلالان، برای جبران خساراتی که ممکن است قانوناً از عملیات دلال متوجه اصحاب معامله شود، دادن این وثیقه ضروری است.
ماده 3 قانون راجع به دلالان : کسی که میخواهد تصدی بدلالی نماید برای جبران خساراتی که ممکن است قانوناً از عملیات او متوجه اصحاب معامله شود باید به یکی از طرق زیر تامین بدهد:
- پرداخت وجه الضمان.
- دادن وثیقه غیرمنقول و یا سهام.
- ضمانت یکی از تجار معتبر یا بانک.
اجرت دلال
گفتیم که دلالی عقدی معوض است. از همین رو لازم است که به دلال اجرت پرداخت شود. باید توجه داشت که دلال نمی‌تواند حق دلالی را مطالبه کند مگر در صورتی که معامله به راهنمایی یا وساطت او تمام شده باشد اما طرفین می توانند خلاف آن توافق کنند.
نکته: دلال نمی تواند از انجام تعهدات دلالي امتناع کند تا ابتدا اجرت را دریافت کند.
نکته: اگر معامله به صورت عقد معلق منعقد شود، دلال وقتی می تواند اجرت دریافت کند که معلق عليه (شرط تعلیقی) حاصل شده باشد. مثلا اگر معامله، معلق به بلامعارض بودن ملی منعقد شود و بعد معلوم شود که ملک معارض داشته، دلال حقی بر اجرت دلالی ندارد.
حق الزحمه دلال با کیست؟
مستند به ماده 354 قانون تجارت حق‌الزحمه دلال به عهده طرفی است که او را مامور انجام معامله نموده مگر اینکه قرارداد خصوصی غیر این ترتیب را مقرر بدارد.
ماده 354 قانون تجارت : حق‌الزحمه دلال به عهده طرفی است که او را مامور انجام معامله نموده مگر اینکه قرارداد خصوصی غیر این ترتیب را مقرر بدارد.
اگر هر دو طرف معامله به دلال مأموریت داده باشند چطور؟
اگر هر دو طرف قرارداد به دلال مأموریت داده باشند، هریک باید اجرت دلالی را حسب توافقی که با دلال دارد، بپردازد و اگر توافقی در میان نباشد، به میزان تعرفه و اگر تعرفه خاصی نیز وجود نداشته باشد، هریک باید اجرت المثل عمل دلال را بالنسبه بپردازد.
نکته: موارد فوق که درباره اجرت دلال بیان شد را طرفین می توانند بر خلاف آن توافق کنند. البته طبق ماده ۱۲ قانون راجع به دلالان در مواردی که اجرت دلال دارای تعرفه رسمی است، نمی توان اجرتی بیش از آن تعیین کرد و توافق نسبت به مبلغی بیش از تعرفه، باطل است.
اگر معامله فسخ شود، دلال باید اجرت را پس دهد؟
در صورتی که معامله به رضایت طرفین یا به واسطه یکی از خیارات قانونی فسخ بشود حق مطالبه دلالی از دلال سلب نمی‌شود. حال اگر این فسخ، مستند به رفتار دلال باشد، اجرت دلالی باید به پرداخت کننده مسترد شود.
ماده 352 قانون تجارت: در صورتی که معامله به رضایت طرفین یا به واسطه یکی از خیارات قانونی فسخ بشود حق مطالبه دلالی از دلال سلب نمی‌شود مشروط بر اینکه فسخ معامله مستند به دلال نباشد.
اگر دلال به نفع طرف مقابل اقدام کند
اگر دلال برخلاف وظیفه خود نسبت به کسی که به او مأموریت داده به نفع طرف دیگر معامله اقدام نماید و یا برخلاف عرف تجارتی‌محل از طرف مزبور وجهی دریافت و یا وعده وجهی را قبول کند مستحق اجرت و مخارجی که کرده نخواهد بود به علاوه محکوم به مجازات مقرر برای خیانت در امانت خواهد شد.
مخارج دلالی با کیست؟
در دلالی برخلاف حق العمل کاری، مخارج انجام مأموریت با خود دلال است. مانند هزینه آگهی های برنامه هایی مثل دیوار، شیپور یا حتی روزنامه که دلال برای پیدا کردن طرف معامله منتشر نموده است، چه معامله موضوع دلالی منعقد شده یا نشده باشد. البته می توان خلاف این قاعده توافق کرد و خود آمر هزینه ها را برعهده بگیرد. همچنین زمانی که عرف مخارج دلالی را بر عهده آمر بداند هزینه با آمر می باشد.
