تفاوت حق عینی اصلی و حق تبعی

حق عینی

در زبان حقوقی حق عینی به حقی گفته می‌شود که شخصی نسبت به یک مال معین و مشخص دارد و این حق به‌صورت مستقیم بر آن مال اعمال می‌شود. در واقع، صاحب حق عینی می‌تواند به‌طور مستقیم مال موردنظر را تصرف کند، استفاده نماید یا بهره‌برداری کند، بدون اینکه نیاز به واسطه یا دخالت شخص دیگری داشته باشد. مثال: شما یک تلفن همراه در دست دارید؛ اگر مالکیت این تلفن همراه در دست شما با خود شما باشد (یعنی برای پدر یا مادر یا همسر شما نباشد) شما نسبت به این تلفن حق عینی دارید.

حق عینی یکی از مفاهیم پایه در حقوق مدنی است و در بسیاری از موارد عملی، مانند مالکیت، خرید و فروش اموال، و تضمین بدهی‌ها، کاربرد دارد. این حق تضمین می‌کند که دارنده آن بتواند از مال خود به‌صورت قانونی محافظت کند و در برابر هرگونه تجاوز از حقوق خود دفاع کند.

ویژگی‌های اصلی حق عینی

ارتباط مستقیم با مال: حق عینی مستقیماً به یک مال (منقول یا غیرمنقول) مربوط است، نه به یک شخص.

قابلیت استناد به عموم: این حق قابل استناد به همه است، یعنی دارنده حق عینی می‌تواند در برابر هر کسی که مزاحم استفاده او از مال شود، اقدام کند.

معین بودن موضوع: مال موردنظر در حق عینی باید مشخص و معلوم باشد (مثلاً یک زمین خاص یا یک خودرو خاص).

حق عینی اصلی و تبعی

حقوق عینی به دو دسته حق عینی اصلی و حق عینی تبعی تقسیم می‌شوند.

الف) حق عینی اصلی:

حق عینی اصلی حقی است که شخص، به طور مستقیم و بی واسطه نسبت به چیزی پیدا می کند و می تواند از آن استفاده کند مانند حق مالکیت شخص (الف) نسبت به خانه خود. این حقوق به مالکیت کامل یا نسبی یک مال اشاره دارند:

1. حق مالکیت: کامل‌ترین نوع حق عینی که به صاحب حق اجازه می‌دهد مال را تملک، تصرف و استفاده کند.
2. حق انتفاع: حقی که به فرد اجازه استفاده از مال دیگری را می‌دهد، بدون اینکه مالک آن شود (مثلاً اجاره).
3. حق ارتفاق: حقی که به صاحب یک ملک اجازه می‌دهد از ملک دیگری برای راحتی ملک خود استفاده کند (مثلاً عبور از زمین همسایه).

ب) حق عینی تبعی :

حق عینی تبعی یا همان حق وثیقه حقی است که بستانکار به تبع طلبی که از بدهکار دارد بر مال مورد وثیقه پیدا می کند. این حقوق به تضمین یا تأمین مالی مربوط هستند:

1. حق رهن: حقی که به طلبکار داده می‌شود تا در صورت عدم پرداخت بدهی، مال رهنی را به‌عنوان تضمین طلب خود بفروشد.
2. حق وثیقه: مشابه حق رهن، اما بیشتر برای اموال منقول استفاده می‌شود.
3. حق حبس: حقی که به دارنده آن اجازه می‌دهد مالی را نگه دارد تا تعهد بدهکار انجام شود.

تفاوت اصلی و مختصر حق عینی اصلی و تبعی

در حق عینی اصلی، صاحب حق، به طور کامل یا ناقص، می تواند از منافع مال استفاده کند؛ مثلا صاحب ملکی می تواند خانه خود را اجاره دهد، صلح کند، هبه کند تخریب یا بازسازی کند و یا هر تصرفی دیگر. ولی در حق عینی تبعی، منافع وثیقه به مدیون تعلق دارد و مرتهن نمی تواند از آن استفاده کند بلکه فقط نسبت به عین وثیقه حق تقدم بر دیگر طلبکاران و تعقیب را دارا می شود و می تواند در صورت خودداری مدیون از پرداخت دین، طلب خود را از حاصل فروش عین استیفا کند. به عبارت دیگر، مال مرهونه، صرفا ضمانتی است برای تأدیه طلب و بستانکار حق هیچ گونه تصرفی در عین و منافع آن نخواهد داشت مگر با توافق قبلی یا عدم ادای دین توسط بدهکار، آن هم با رعایت مقررات.

تکلیف حق وثیقه در صورت پرداخت دین

حق وثیقه مستقل نیست و در صورت پرداخت دین زایل می شود بر خلاف حق عینی اصلی که تابع هیچ دینی نیست (کاتوزیان، اموال و مالکیت، ش 8)

حسین جواهری

شماره تماس مستقیم جهت انعقاد وکالت: 09127111049