استرداد جهیزیه و نکات آن (پس گرفتن جهیزیه)

جهیزیه چیست ؟

جهیزیه مجموعه‌ای از وسایل و لوازم زندگی است که معمولاً در فرهنگ‌های مختلف، خانواده عروس هنگام ازدواج به خانه مشترک عروس و داماد می‌فرستند. این رسم، ریشه در سنت‌ها و آداب اجتماعی دارد و در ایران و بسیاری از کشورهای دیگر، جزئی از مراسم ازدواج محسوب می‌شود. آوردن جهیزیه در بیشتر مناطق ایران رسم کهنی است که عرف هر منطقه، شهر یا قوم نقش به سزایی در شناخت آن دارد.

در قانون مدنی ایران اشاره ای به جهیزیه نشده است اما می توان گفت جهیزیه مجموعه اموال منقولی است برای استعمال یا تزئین زندگی مشترک که از سوی زن به منزل شوهر آورده می شود. در شهرها و روستاهای مختلف ایران، نوع و مقدار جهیزیه می‌تواند تفاوت داشته باشد. برخی خانواده‌ها تمام وسایل زندگی را تهیه می‌کنند، در حالی که در جاهای دیگر بخشی از جهیزیه بر عهده داماد است. البته مستند به ماده 1107 از نظر قانون مدنی که در باب نفقه است، تهیه اثاث خانه به عهده مرد گذاشته شده است.

مالکیت جهیزیه با کیست؟

در فقه اسلامی و شرع، اصل بر این است که مال هر شخص متعلق به اوست، مگر خلاف آن ثابت شود. جهیزیه، اگر از سوی والدین زن تهیه شود، به‌عنوان هبه (هدیه) به دختر در نظر گرفته می‌شود و مالکیت آن به زن منتقل می‌شود. جهیزیه از نظر حقوقی و قانونی متعلق به زنی است که آن را به خانه مشترک آورده است. لذا باید گفت که زن مالک جهیزیه است، حتی اگر جهیزیه توسط والدین زن تهیه شده باشد؛ چراکه معمولاً جهیزیه به زن هدیه یا بخشیده می‌شود.

باید دانست که آوردن جهیزیه از سوی زن به منزله انصراف اواز مالکیت نیست بلکه فقط به جهت زندگی مشترک، شوهر حق استفاده (انتفاع) از آن را دارد و عرفاً نیز چنین است مالکیت جهیزیه متعلق به زن است و شوهر حق استفاده دارد با این حساب و با در نظر گرفتن این که زن تکلیفی برای آوردن جهیزیه به منزل شوهر ندارد، هر زمان که بخواهد می تواند جهیزیه را مسترد نماید (پس بگیرد).

همانطور که بیان شد از نظر قانونی، جهیزیه متعلق به زنی است که آن را به خانه مشترک آورده است. حتی اگر جهیزیه توسط والدین زن خریداری شده باشد، مالکیت آن به زن منتقل می‌شود، مگر آنکه والدین زن یا خود زن به‌صراحت اعلام کنند که جهیزیه صرفاً به مرد هدیه داده شده است که در این صورت مالکیت با زن است. در اینطور شرایط استرداد جهیزیه تابع قواعد هبه است. از مطلب لیک شده زیر می توانید روی بیشتر بخوانید کلیک کرده و درخصوص هبه بیشتر بخوانید:

• بیشتر بخوانید: عقد هبه و اوصاف آن

لازم به ذکر است که اگر شوهر ادعا کند که جهیزیه متعلق به او است یا زن بخشی از اموال را به او بخشیده است، باید مدارکی برای اثبات این ادعا ارائه کند که در این صورت مالکیت آن با مرد است. در صورت عدم ارائه مدرک معتبر، ادعای او پذیرفته نمی‌شود و دادگاه حکم به مالکیت زن می‌دهد.

 آیا استرداد جهیزیه قبل از طلاق امکان پذیر است؟

استرداد جهیزیه قبل از طلاق یکی از موضوعات رایج در دعاوی خانوادگی در ایران است. از نظر قانونی، زن می‌تواند جهیزیه خود را پیش از وقوع طلاق نیز مطالبه و پس بگیرد، مشروط به اینکه مالکیت او بر این اموال اثبات شود. پس لزومی به وقوع طلاق نیست تا زن بتواند جهیزیه خود را پس بگیرد. دلیل امکان استرداد جهاز (پس گرفتن جهیزیه) موضوع مالکیت زن بر اموال خودش است.

 بردن جهیزیه نیاز به اجازه شوهر دارد؟

زن مالک جهیزیه است و با توجه به این که وظیفه قانونی برای آوردن یا نگه داشتن جهیزیه ندارد می تواند هر موقع که بخواهد آن را مسترد نماید و نیازی به اجازه شوهر نیست. دقت بفرمایید جهاز همان است که دختر یا خانواده او خریده است و شامل خریدهای شوهر نمی شود.

 مالکیت وسایلی که شوهر به جای جهیزیه می خرد با کیست؟

لوازمی را که شوهر در طول زندگی مشترک خریداری می کند، جزء جهیزیه نیست و در مالکیت مرد است مگر آنکه مرد آن را به زن هدیه داده باشد که البته قابلیت استرداد تحت شرایطی امکان پذیر است. جهیزیه همان است که در شروع زندگی مشترک زن به خانه شوهر آورده است و اگر در طول زمان این وسایل خراب یا کهنه شوند، شوهر مسئولیتی و تکلیفی برای پرداخت وجه آن یا دادن جایگزین نخواهد داشت. اگر زن بخواهد دادخواست استرداد جهیزیه دهد فقط آنچه باقی مانده را می تواند مسترد نماید (پس بگیرد)

ترک منزل توسط زن و استرداد جهاز

همانطور که بیان شد زن مالک جهاز است لذا اگر زن به دلایلی (مانند اختلافات زناشویی) خانه مشترک را ترک کرده باشد، همچنان حق استرداد جهیزیه خود را دارد و ترک منزل به معنای اعراض از مالکیت نیست. پس ترک خانه توسط زن، به‌خودی‌خود حقی برای شوهر در قبال جهیزیه ایجاد نمی‌کند.

 مسئولیت شوهر در صدمه و مستهلک شدن جهاز چگونه است؟

مطابق قانون زوج در صورتی از اموال به طور صحیح استفاده کرده باشد و به طور عمد خساراتی بر جهاز وارد نکرده باشد، در قبال صدمات و استهلاکات مسئولیت ندارد. مثلاً اگر جهیزیه زوجه بر اثر حوادثی مثل آسیب در هنگام حمل و نقل، شکسته شدن غیرعمدی یا نوسان برق صدمه ببیند یا اینکه بر اثر مرور زمان مستهلک شود، زوج هیچ مسئولیتی در این خصوص ندارد و نیازی نیست غرامتی به زوجه بدهد. اما اگر شوهر به عمد به جهیزیه آسیب وارد کند، زن می‌تواند از او شکایت کند و مطالبه خسارت کند که در این صورت زن می بایست دلایل مکفی نسبت به این موضوع را به دادگاه ارائه نماید که در غیر این صورت دعوای ایشان رد خواهد شد.

 آیا شوهر می تواند بدون اجازه همسر خود جهیزیه را بفروشد؟

خیر! برای فروش کالایی نیاز است که فروشنده یا خود مالک آن باشد یا نمایندگی یا وکالت در فروش داشته باشد. همانطور که گفته شد جهیزیه از اموال زوجه (زن) است و در صورتی که شخصی اموال دیگری را بدون اذن مالک بفروشد می توان از او تحت عنوان جرم فروش مال غیر شکایت کرد.

اثبات مالکیت جهیزیه

با توجه به مطالب فوق مشخص شد که اثبات مالکیت جهیزیه رکن اساسی طرح دعوای استرداد جهیزیه است. به همین دلیل باید دلیل و مدارکی مبنی بر اینکه چه کسی مالک است ارائه شود. بهترین مدرک جهت اثبات مالکیت سیاهه جهیزیه می باشد. باید توجه داشت که اگر سیاهه در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شود حکم سند رسمی را دارد و در نتیجه اعتبار بیشتری خواهد داشت که البته در جامعه ما روال کمتری دارد.

در صورت نداشتن سیاهه می توانید به فاکتور خرید کالا و شهادت شهود نیز استناد کنید.

سیاهه جهیزیه چیست؟

بهترین راه برای اثبات مالکیت زن، ارائه سیاهه جهیزیه است. این سند در دادگاه‌ها معتبر شناخته می‌شود. سیاهه جهیزیه، که فهرستی از وسایل خریداری‌شده است، سندی رسمی برای اثبات مالکیت زن محسوب می‌شود. این سیاهه معمولاً در زمان ازدواج یا در همان مراحل ابتدایی زندگی مشترک تهیه شده و توسط طرفین امضا می‌شود.

سیاهه جهیزیه، به صورت جلسه ای گفته می شود که در آن نام و گاهی اوقات قیمت وسایل خریداری شده جهاز را نوشته و به امضای زوجین، والدین، اقوام آنها می رسد. اهمیت لیست سیاهه در فوق ذکر شد و باید توجه داشت در صورت دادخواست استرداد باید لیست سیاهه را ضمیمه آن شود. نکته قابل توجه آن است که صرف ارائه لیست سیاهه به دادگاه که به امضای شوهر رسیده است، دلیل محکومیت مرد به استرداد جهیزیه نیست زیرا زوجه باید وجود جهاز را در منزل شوهر ثابت نماید.

نداشتن سیاهه جهیزیه

در مواقعی که لیست سیاهه گم شده است یا اصلا وجود نداشته، می توان از شهادت شهود استفاده کرد و اگر شهودی هم وجود نداشته باشد میتوان با ارائه فاکتور خرید، مالکیت خود را به اثبات رساند.

نکته پایانی

استرداد جهیزیه پیش از طلاق یا پس از طلاق، یک حق قانونی برای زن است و او می‌تواند در هر زمان وسایل خود را از خانه مشترک مطالبه کند. برای این منظور، ارائه مدارکی مانند سیاهه جهیزیه، فاکتورهای خرید، یا شهادت شهود ضروری است. دادگاه‌ها معمولاً در چنین مواردی رأی به نفع زن صادر می‌کنند. لذا بهتر است برای جلوگیری از بروز اختلافات، فهرست دقیقی از جهیزیه در زمان ازدواج تهیه شود و به تأیید طرفین برسد.

بهتر است سیاهه جهیزیه به نحوی صحیح و با امضا طرفین انجام شود. چرا که بر اساس تجربه، در دعوای استرداد جهیزیه می تواند به هر دو طرف کمک کند که البته عمدتاً به نفع خانم است. البته آقایان هم باید بدانند گاهی در دعاوی استرداد جهیزیه دیده شده که اموالی که مرد تهیه کرده است را نیز زوجه (زن) به عنوان جهاز خود لیست کرده است که در صورت وجود سیاهه دقیق می توان از این امر نیز جلوگیری کرد.

حسین جواهری

شماره تماس مستقیم جهت انعقاد وکالت: 09127111049